Kasteel Boekenberg: van rococo slot tot duurzame cohousingplek

Kasteel Boekenberg (Deurne, België) heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de 16e eeuw. Door de eeuwen heen wisselde het kasteel van functie en eigenaar: van buitenverblijf tot rust- en verzorgingstehuis. Een felle brand tijdens recente restauratiewerken leek een tegenslag, maar werd juist de aanleiding voor een nieuwe toekomst.

Opdrachtgever Symbiosis vzw wilde meer dan herstel. Het doel was om erfgoed en maatschappelijke relevantie te verbinden. Uit een haalbaarheidsstudie door Steenmeijer architecten kwam een duidelijke koers: het kasteel transformeren tot een cohousingproject voor mensen in hun tweede levenshelft. Betaalbaar, solidair en toekomstgericht wonen in een monument dat gedeeld wordt met de buurt.

Duurzame ingrepen en materialen

De restauratie vroeg om een doordachte balans tussen erfgoedzorg en hedendaags comfort.

• Dak: volledig opnieuw opgebouwd met eikenhouten spanten en geïsoleerd met ingeblazen cellulose in prefab houten cassettes.
• Gevels: thermisch verbeterd met natuurlijke kalkhennepvezels aan de binnenzijde; dagkanten met hennepvezelmatten.
• Ramen: superisolerend glas, type Sprimoglas Heritage, met behoud van het erfgoedkarakter.
• Installaties: vloerverwarming op lage temperatuur, voorbereid op geothermie; balansventilatie in collectieve ruimtes en compacte C+ units in de appartementen.

Alle ingrepen zijn omkeerbaar en respecteren de historische structuur. Nieuwe elementen, zoals de pastelgroene stalen trap, geven een eigentijdse knipoog naar de rococo-elegantie van het oorspronkelijke ontwerp.

Ontwerp en samenwerking

Het ontwerp kwam tot stand in een team van Rooilijn architectuur, Polygoon Architectuur en Steenmeijer architecten, samen met bouwpartners als Renotec, M-gineers en Gevelinzicht. Centraal staan negen compacte wooneenheden, aangevuld met gedeelde voorzieningen: een leefkeuken, ontmoetingsruimte, gastenkamer, zorgkamer en wasruimte. Zo ontstaat een balans tussen autonomie en nabijheid. De collectieve functies liggen op het gelijkvloers en zijn zichtbaar en toegankelijk voor buurtactiviteiten, zoals boekencafés of leesclubs. De private appartementen bevinden zich op de verdiepingen, met variatie in typologie en rolstoeltoegankelijke voorzieningen.

De bewoners werden nauw betrokken bij het ontwerpproces. Hun ideeën bepaalden mede de inrichting en het gebruik van de ruimtes, waardoor er vanaf het begin draagvlak en verbondenheid ontstond.

Leven in erfgoed

Het cohousingproject combineert privacy met collectiviteit. Een aparte toegang zorgt voor discretie, terwijl brede circulatieruimtes ruimte laten voor toevallige ontmoetingen. Compacte keukens geven bewoners autonomie, zonder dat samenleven wordt opgedrongen. Niet luxe, maar levenskwaliteit staat voorop.

De verbondenheid reikt verder dan de bewonersgroep. Door openheid naar het park en buurtactiviteiten wordt Boekenberg opnieuw een plek van ontmoeting en cultuur – net als in de tijd van de literaire salons.

Resultaat

Kasteel Boekenberg is herboren als duurzame cohousingplek. Erfgoed blijft behouden en krijgt een nieuwe betekenis: niet als elitair decor, maar als katalysator voor een inclusieve woonvorm. Het project toont hoe collectief wonen, erfgoedzorg en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan en biedt een inspirerend precedent voor hoe we samen oud kunnen worden, in verbondenheid met elkaar én met de geschiedenis.

Foto's: Nick Claeskens, ROOILIJN, POLYGOON & Steenmeijer

Gebruikte materialen

Schelpen, Exie Canadry,Kalkdekvloer